Η παραπλάνηση περί «πνευματικής ιδιοκτησίας»

Σε μια σκηνή του «The Social Network», ο κινηματογραφικός Mark Zuckerberg απηυδισμένος από τις κατηγορίες των αδελφών Winklevoss πως έκλεψε από αυτούς την ιδέα του facebook, αναρωτιέται: «Άραγε ένας τύπος που φτιάχνει μια καλή καρέκλα χρωστάει λεφτά σε οποιονδήποτε έχει φτιάξει στο παρελθόν μια καρέκλα;»

Αυτό το ερώτημα συνοψίζει με τον καλύτερο τρόπο τον παραλογισμό αυτού που αποκαλούμε, παραπλανητικά, «πνευματική ιδιοκτησία». Και χρησιμοποιώ τη λέξη «παραπλανητικά», επειδή οι πατέντες και τα copyrights ελάχιστη σχέση έχουν με το θεσμό της ιδιοκτησίας, που είναι πράγματι το θεμέλιο της οικονομικής επιτυχίας του Δυτικού κόσμου.

Ιδιοκτησία λογίζεται σε αντικείμενα που η χρήση τους εμποδίζει κάποιον άλλον από το να τα χρησιμοποιήσει. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει όμως για τις ιδέες. Δυο άτομα μπορεί να έχουν την ίδια ιδέα στο κεφάλι τους χωρίς να τη στερεί ο ένας από τον άλλον.

Όπως έγραψε και ο φιλελεύθερος οικονομολόγος Stephan Kinsella: «Εάν πάρεις το αυτοκίνητο μου, δεν θα το έχω πια. Αλλά εάν πάρεις ένα αντίτυπο του βιβλίου που έχω γράψει, και το χρησιμοποιήσεις για να κάνεις το δικό σου βιβλίο, ακόμη θα έχω το δικό μου βιβλίο».

Το ότι δεν μπορούμε να εξομοιώσουμε τη λεγόμενη «πνευματική ιδιοκτησία» με την ιδιοκτησία φαίνεται από το γεγονός πως ακόμη και οι υποστηρικτές της δέχονται πως οι πατέντες και τα copyrights πρέπει να έχουν περιορισμένη διάρκεια. Κανείς όμως υποστηρικτής του θεσμού της ιδιοκτησίας δεν θα υποστήριζε πως το δικαίωμα μου σε ένα χωράφι ή ένα σπίτι διαρκεί μόνο για κάποια χρόνια.

Είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη η άποψη πως χωρίς τους νόμους για την πνευματική ιδιοκτησία δεν θα υπήρχε κίνητρο για δημιουργία και το οικονομικό μας σύστημα θα κατέρρεε. Όμως στην πραγματικότητα, αυτοί οι νόμοι είναι που αποθαρρύνουν τη δημιουργία.

Στα τέλη του 18ου αιώνα ο James Watt ανακάλυψε την ατμομηχανή. Μόλις ο Watt και ο συνεταίρος του Matthew Boulton κατοχύρωσαν την πατέντα της εφεύρεσης τους, η εξέλιξη σε αυτό τον τομέα ουσιαστικά σταμάτησε. Ο Jonathan Hornblower έφτιαξε μια καλύτερη μηχανή, αλλά ο Watt τον πήγε στα δικαστήρια και τον εμπόδισε να τη φέρει στην αγορά. ‘Αλλοι εφευρέτες δεν μπήκαν καν στον κόπο να βελτιώσουν το αρχικό μοντέλο, αφού θα είχαν την τύχη του Hornblower.

Αλλά και ο ίδιος ο Watt δεν εξέλιξε την μηχανή του, αφού πολύ απλά, έχοντας εξασφαλίσει την ανυπαρξία ανταγωνισμού, δεν χρειαζόταν να το κάνει. Συν τοις άλλοις, ήταν απασχολημένος με το να σέρνει στα δικαστήρια τους ανταγωνιστές του. Όσο ίσχυε η πατέντα του Watt την περίοδο 1769-1800, στη συνολική ισχύ των ατμομηχανών στη Μ. Βρετανία προστέθηκαν μόνο 750 ίπποι κάθε χρόνο. Από το 1800 που έληξε η πατέντα, ο αριθμός της αύξησης εκτοξεύτηκε στους 4.000 ίππους το χρόνο.

Επίσης, χωρίς βάση είναι και το επιχείρημα πως χωρίς τους νόμους περι πνευματικής ιδιοκτησίας, οι δημιουργοί δεν θα έχουν κέρδη.

Πάντα, αυτός που θα ανακαλύψει πρώτος μια εφεύρεση ή θα εκδώσει πρώτος ένα βιβλίο, θα έχει ένα περιθώριο χρόνου, για να αποκομίσει αρκετά κέρδη. Όπως συνήθως συμβαίνει, οι ανταγωνιστές του θα βγάλουν τις δικές τους εκδοχές μόνο αφού διαπιστώσουν πως το αρχικό μοντέλο έχει πετύχει.

Επιπλέον, πολλές φορές μια δημιουργία ανοίγει δρόμους για άλλες δραστηριότητες που μπορεί να είναι πολύ επικερδείς. Πχ στον τομέα της μουσικής, όπου λόγω του ίντερνετ και του δωρεάν «κατεβάσματος» των τραγουδιών, το copyright έχει ουσιαστικά καταργηθεί, οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν τις νέες τους δουλειές σαν μέσο για να τους γνωρίσει ο κόσμος και έτσι, να μπορέσουν να βγάλουν χρήματα με άλλες δραστηριότητες, όπως οι συναυλίες. Εξάλλου και πριν το ίντερνετ, οι συναυλίες ήταν πιο επικερδείς από τις πωλήσεις δίσκων. Πολλοί δημιουργοί το έχουν καταλάβει αυτό και έτσι παρέχουν οι ίδιοι τα τραγούδια τους δωρεάν.

Αυτή τη στιγμή που μιλάμε, παρά τις απεγνωσμένες προσπάθειες κυβερνήσεων και μεγάλων εταιριών, εκατομμύρια άνθρωποι κατεβάζουν ταινίες και τραγούδια δωρεάν από το ίντερνετ χωρίς καμία τύψη ότι διαπράττουν κλοπή. Και πολύ καλά κάνουν.

Γιατί πράγματι, η παραβίαση των νόμων περί πνευματικής ιδιοκτησίας δεν είναι κλοπή, όπως και η πνευματική ιδιοκτησία δεν έχει καμιά σχέση με τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα.

Οι πατέντες και τα copyrights δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα μονοπώλιο που παρέχει το κράτος. Και όπως κάθε μονοπώλιο, έτσι κι αυτό μπλοκάρει την πρόοδο, εμποδίζει τον ελεύθερο ανταγωνισμό και εξασφαλίζει υπερκέρδη στους ευνοημένους του.

του Τηλέμαχου Χορμοβίτη